15 Ağustos 2021’de Taliban’ın Afganistan’da iktidara gelmesinin üzerinden iki yıl geçti. O günlerde dünyanın en çok merak ettiği konulardan biri de Taliban’ın 20 yıldır olduğu gibi kadın haklarını hiçe sayan uygulamalarına geri dönüp dönmeyeceğiydi. evvel.
Taliban o günlerde yaptığı açıklamalarda “şeriat kuralları temelinde kadın haklarına bağlı olduklarını”, kadınların İslam çerçevesinde çalışmasına, eğitim görmesine ve toplumda aktif olmasına izin verileceğini söylüyordu. “
Birleşmiş Milletler (BM) ve bağımsız kuruluşların raporları ve Afganistan’da kadınların katıldığı anketler, kadınların ve kız çocuklarının son iki yıldır sistemli bir şekilde toplumdan ve siyasi hayattan dışlandığını gösteriyor.
BBC TürkçeYakın zamanda Afganistan’a giden araştırmacı ve gazetecilerle sohbet etti ve bugün ülkede kadın ve kız olmanın ne demek olduğundan bahsetti.
Afganistan’daki hak ihlallerini inceleyen İnsan Hakları İzleme Örgütü araştırmacısı Fereshta Abbasi, “Afganistan hiçbir zaman kadınların yaşamak için ideal bir ülke olmadı. Ancak Taliban iktidara geldikten sonra uğruna savaştığımız her şeyi kaybettik” diyor.
Abbasi, yasaya göre Meclis üyelerinin yüzde 25’inin kadın olduğunu belirterek; kadına yönelik şiddetin ortadan kaldırılmasına ilişkin bir yönetmeliğin olduğunu ve bu konudan sorumlu bir bakanlığın olduğunu hatırlatıyor. Abbasi, bu koruma sisteminin Taliban’la birlikte ortadan kalktığını söylüyor:
“Afganistan’da bir kadın olarak farklı seviyelerde savaşıyorsunuz. Çabayı ailede başlatırsınız ve sonra kendinizi topluma, sonra da iş yerinize kanıtlamanız gerekir. Temel haklar nedeniyle bizim için her zaman bir çabaydı.
“Afgan kadınların yıllardır uğrunda mücadele ettiği en büyük başarılardan biri Kadına Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılmasına Dair Kanun oldu. Bunu kaybettik.”
“Bazı bölgelerde kızların 10 yaşından sonra eğitim alması yasak”
Araştırmacılar, Taliban’ın tamamen merkezi bir yapıya sahip olmadığını söylüyor. Yerel yöneticilerin inisiyatifine göre kurallar değişebilir. Ancak Kabil yani merkezden gelen “kızların 6. sınıftan itibaren okula gitmelerinin yasaklanması” gibi emirler her bölgede uygulanıyor.
BM İnsan Hakları Kurulu’na bağlı BM Kadınlara ve Kız Çocuklarına Yönelik Ayrımcılık Çalışma Kümesi Lideri Dorothy Estrada Tanck, yasakların ekonomik, sosyal ve coğrafi çeşitlilik nedeniyle 34 ilde farklılık gösterdiğini belirtiyor. Kaynak eksikliği nedeniyle hiyerarşik yapıyı tanımlamanın zor olduğunu ekliyor.
BBC TürkçeFereşta Abbasi’nin sorularını yanıtlayan Fereşta Abbasi, Taliban’ın 2 yıldır ülkeyi hiçbir yazılı düzenleme ve anayasa olmadan yönettiğini hatırlatıyor ve alınan kararların yüzde 80’den fazlasının kadın haklarını kısıtladığını ekliyor.
Bunlardan ilki eğitimdir. Ülke genelinde kızların 12 yaşından itibaren eğitim alması yasak. Yani buna üniversite eğitimi de dahil.
BBC Afgan servisinden Alia Rajai, pratiklerin ve telaffuzların nasıl değiştiğine dair iki örnek veriyor. Birincisi, Gazne vilayetinde bu eğitim yasağının 10 yıla indirilmesidir.
İkinci bir örnek olarak Rajai, Taliban’ın diğer liderlerinin, aksine Dışişleri Bakan Yardımcısı Sher Mohammad Abbas Stanikzai’nin kız çocuklarının eğitimini desteklediklerini basında, camilerde ve hükümette defalarca dile getirdiklerini aktarıyor. Stanikzai, İslam’ın bunu yasaklamadığını belirtti.
‘Büyüdüğüm yer değişti’
Abbasi, Stanikzai gibi bakan yardımcısı düzeyindeki Taliban yetkililerinin kızların okula döneceğine dair açıklamalarda bulunduğunu ancak şu anda bir değişiklik olmadığını belirtiyor. “Dolayısıyla sistemli bir ayrımcılık olduğunu söyleyebiliriz” diyen Abbasi, kadınların sadece sağlık, beslenme ve eğitim alanlarında kısıtlı olarak çalışabileceğini de sözlerine ekledi.
Estrada Tanck geçen Nisan-Mayıs aylarında Afganistan’daydı.
Ortak çalışma kapsamında onlarca Afgan kadınla toplantıya katıldı.
tankı, BBC Türkçe ‘ya yaptığı açıklamada, kadınların BM dahil sivil toplum kuruluşlarında çalışmasının da yasak olduğunu belirtiyor. Bunun kadınların ekonomik özgürlüklerini kaybetmelerine neden olduğunu, aileleri veya bekar kadınları da büyük bir yoksulluğa sürüklediğini ekliyor.
Rajai, dört yıl sonra Temmuz ayında Kabil’e gittiğini de anlatıyor:
“Kabil; Büyüdüğüm, okuduğum, gençliğimi geçirdiğim yer değişmişti. Güzellik salonları kapanmadan bir gün önce bir salona gittim. Kadınlar randevu almaya çalışıyorlardı. Saçlarını boyatıyor, tırnaklarını yaptırıyorlardı. onları mutlu eden küçük şeylerdi. Şu anda kadınların bile kadınlara hizmet etmesine izin verilmiyor. Bu kısıtlama ile 60.000 kadar kadın işini kaybetti”.
Taliban Kabil’de iktidara gelmeden önce hükümette çalışan bir kadınla konuşan Rajai, “İşini kaybetti. Sonra güzellik salonunda çalışmak için dövme yapmayı öğrendi. Taliban senin hayallerini elinden aldı, o. Şu an evinde oturuyor” dedi.
‘Yaşıyoruz ama yaşamıyoruz’
Kadınların seyahat edebilmeleri için eşlerinin veya bir erkek yakın akrabalarının refakatinde olmaları gerekmektedir. Uzmanlara göre bu kural birden fazla bölgede evlerini terk eden kadınlar için de geçerli.
Abbasi, kadınların dışarı çıkarken burka giymeleri ve bazı yerlerde yüzlerini örtmeleri gerektiğinden bahseder.
Rajai, Kabil’in merkezinde tek başına yürüyen kadınları nadiren gördüğünü ve çoğunun gözlerinin bağlı olduğunu anlatıyor:
“Biraz daha kısa kıyafet giyen kızlar durduruluyor, anne babaları çağrılıyor, ‘Bu kızınıza son uyarı’ diyorlar.”
“Kadın sokakta ‘Neden erkeksiz çıkıyorsun?’ diye sordu. Estrada Tanck, “Bu, ataerkilliği ve erkek kontrolünü daha da güçlendiren bir sosyal kısıtlama ortamı yaratıyor” diyor.
Estrada Tanck, “Konuştuğumuz bir kişi ‘Yaşıyoruz ama yaşamıyoruz’ dedi. Kendi evlerine hapsedildiler” diye ekliyor.
Afganistan’da araştırma yapan BISHNAW platformunun 17 bölgede 2 bini aşkın kadın ve kız çocuğuyla yaptığı ankette; 908 kişi; Eğitime erişim, çalışma, hareket özgürlüğü, doğum kontrol seçenekleri konusunda endişeli olduğunu söyledi.
Şiddete karşı yasa, mahkemeler, sığınma evleri kaldırıldı
Afganistan’da yaşananların manevi sonuçları da var.
Abbasi, “Temel olarak iki yıl sonra Afganistan’da kadınların ne hayatı ne de sesi var. “Ülkede kimle konuşursak konuşalım, gelecekten umutları olmadığını söylüyor” diyor.
Estrada Tanck’ın görüşmelerden çıkardığı sonuç da emsal teşkil ediyor. Kadınlarda kaygı ve çaresizlik hissinin arttığını belirtiyor:
“Eğitim, çalışma ve sokağa çıkma kısıtlamalarına ek olarak hukuk sistemi tasfiye edildi. Anayasa ve kadına yönelik şiddet, aile içi şiddetten korunma hakkına ilişkin yasalar, ihtisas mahkemeleri, kadın konukevleri vb. Evden sadece mahremiyetiyle çıkabilen bir kadın, o kişi tarafından şiddete maruz kalırsa ne yapabilir? Başka bir aile üyesi bulsa bile nereye gidebilir? Bu onları tamamen savunmasız bırakıyor.”
Şiddetin yanı sıra zorla ve çocuk yaşta evliliklerin de olduğuna dikkat çeken Estrada Tanck, tüm bunların birbiriyle bağlantılı olduğunun altını çiziyor:
“Gelirsiz, okula gitmemek, beklentisiz evde kalmak; aile içi şiddet ve ayrıca zorla veya çocuk yaşta evlilik olasılığını artırır. Bazen aileler bunu aşırı yoksulluktan kurtulmanın bir yolu olarak görüyor.”
Hala protestolar, dayanışma kurumları var.
Abbasi, Taliban’ın iktidara gelmesinin ardından Afgan kadınların Kabil, Herat ve Mezar-ı Şerif’te protestolar düzenlediğini ve bunların şiddetle bastırıldığını hatırlatıyor.
Araştırmacı Abbasi, “Bazı gazetecileri ve protestocuları gözaltına aldılar. Gördükleri kötü muameleyi ve tutuldukları koşulları belgeledik.”
“Kadınlar hala her yerde, özellikle Kabil’de protesto ediyor. Bugünlerde ikinci yıldönümü nedeniyle protestolar da var. Taliban buna izin vermiyor, tazyikli suyla veya havaya ateş ederek karşılık veriyor ve kalabalığı dağıtıyor” dedi.
BBC Afgan Servisi’nden Rajai, gözaltılardan sonra kadınların artık yüzlerini gizlemeye ve basına başvurarak seslerini duyurmaya daha yatkın olduklarını ekliyor:
“Kadınlar protestolarda çalışmak istediklerini söylüyorlar, özgürlük talep ediyorlar.”
Estrada Tanck, kadınların hala çok küçük dayanışma örgütleri olduğunu belirtiyor:
“Direniyorlar. Umudu canlı tutmaya çalışıyorlar. Yine de ellerinden geldiğince yardım ediyorlar. Birçoğumuz için bir ilham kaynağı. Ama desteğe ihtiyaçları var” dedi.
Kadınların ve kız çocuklarının hakları nasıl değişti?
